Peyzaj ekolojisti, akademisyen ve doğa korumacı İzolda Matchutadze, Çoruh Havzası’nın Gürcistan’da kalan kısmını koruma altına almak için mücadele ediyor. Matchutadze, rotamızın Gürcistan tarafında nehrin denize döküldüğü noktadan Türkiye sınırına kadar bize eşlik etti. Köylerde yaptığımız söyleşilerde bize çeviride yardımcı oldu. Çoruh’un üzerinde bir köprüde söyleştiğimiz Matchutadze, bölgenin önemini, Türkiye’de yapılan barajların bölgeye etkilerini, iklim değişikliğinin sonuçlarını anlattı.
Bize kendinizden bahseder misiniz?
Adım İzolda Matchutadze. Peyzaj ekolojistiyim. Batum Shota Rustaveli Devlet Üniversitesi’nde çalışıyorum ve peyzaj ekolojisi üzerine dersler veriyorum. Şu an vahşi doğayı koruma, ekoturizm ve nesli tükenmekte olan hayvan ve bitki türleri üzerine çalışıyoruz. Ayrıca vahşi doğa, biyoçeşitlilik, habitat ve türler üzerine odaklanan bir sivil toplum örgütümüz var: Chaobi Yaban Hayatı Koruma Derneği. Habitat rehabilitasyonu ve iklim değişikliğini azaltma projelerinde de çalışıyorum.
Çoruh Nehri’nin Gürcistan, Batum ve ekosistem için önemi nedir?
Batum’da yerleşim bu nehrin getirdiği sedimentin üzerine kuruldu. Çoruh Nehri’ndeki biyoçeşitlilik çok yüksek; habitat ve türler açısından korunması gereken bir sulak alan. Ayrıca göçmen kuşlar ve su kuşları açısından özel bir habitat, ekoturizm ve kuş gözlem etkinliklerini geliştirmek için de. Bu bölge, üzerindeki çok yüksek insan kaynaklı etki ve yok olma tehlikesi nedeniyle Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından koruma altına alındı. Ramsar alanı olarak tanınması için de çalışıyoruz.
Çoruh’ta artık şöyle bir problem var. Su azaldı. Barajlar nedeniyle nehir daha az sediment taşıyor. Şiddetli yağmur yağdığı zaman sular barajdan çok hızlı geliyor ve taşkınlarla karşılaşıyoruz.
Çoruh’un Türkiye tarafını ziyaret ettiniz mi?
Evet, bir kere gitmiştim.
İzleniminiz neydi? Ne hissettiniz?
Ben o kadar büyük yapılardan hoşlanmıyorum. Gürcistan hükümeti baraj inşa etmeye karar verdiğinde ben burada da büyük bir yapıya karşıydım. Yerel halka gerçekten yardım etmek istiyorsan küçük santraller kurabilirsin. Zaten iklim değişikliğiyle karşı karşıyayız. 1994-1995’ten bu yana gün gün iklim verilerine bakıyoruz ve iklim değişikliği var. Artık kışlar o kadar soğuk ve karlı geçmiyor. Artık kar o kadar fazla değil. Değişken havalar sebebiyle karşılaştığımız pek çok hastalık var.
Elinizdeki iklim değişikliği verileriyle barajlar arasında bir bağlantı kuruyor musunuz? Bu ikisi arasında doğrudan bir ilişki var mı?
Mikroklima açısından evet. Ayrıca daha fazla sel, toprak kayması ve erozyon yaşanıyor.
Kırılganlık mı artıyor?
Evet, buranın jeolojik özellikleri sebebiyle. Jeolojik özellikleri yüzünden bu bölgeye inşaat yapılmasına izin verilmiyordu. Buraya bu kadar devasa bir şey inşa etmek çok büyük bir hata.
Gürcistan’ın büyük barajlar konusundaki devlet politikası ne? Çünkü sınırötesi nehirler ve dolayısıyla sınırötesi su meseleleri var. Türkiye hükümetiyle sorunlar yaşanıyor mu? Gürcistan devletinin resmi politikası ne?
Sorunlar yaşıyorlar. Ama ne olduğunu bilmiyorum. Temel sebep doğa korumanın ülkemde çok güçlü olmaması. Sanırım hiçbir yerde değil. Ayrıca bunun için çevre etki değerlendirmesi yapmadık.
Çevresel etki değerlendirme üzerine yasalar var mı?
Evet, var. Ama bunu yapan iyi bir kurum değil. Korkunç bir kurum. Hepimiz buna karşıyız. Bu benim ilk yüksek lisans öğrencilerimden birinin teziydi, hidroenerjinin ekolojisini ve ekonomisini karşılaştırıyordu.
Gürcistan da Çoruh üzerine baraj inşa etmeyi planlıyor mu?
Çoktan kurdular bile, göreceğiz birazdan. Türkiye tarafındaki gibi büyük değil. Ama var.
Burada çalışan bir çevreci ve akademisyensiniz, Çoruh sizin korumaya çalıştığınız alanlardan biri. Biz de aynısını Türkiye’de yapmaya çalışıyoruz. Bize herhangi bir öneriniz var mı? Belki bir yandan size de yardımcı olabilmemiz için. Çünkü siz de biliyorsunuz, bizim yaptığımız işler burada sizi de etkiliyor.
Barajlar çoktan inşa edildi. Ekolojiyi mahvettikten sonra artık daha da zor tepki vermek. Kamu farkındalığı önemli. Medya burada çok önemli ve çevre eğitimini artırmaları lazım. Ve zaten karşımızda çok iyi bir örnek var: iklim değişikliği. Bu bir sürü hastalığa sebep oluyor, toprak kayması ve erozyon süreçleri yaşanıyor, ekosistem kayboluyor ve bu aslında yerel halkın ekonomik gelirini de etkiliyor.
İklim krizi diyorsunuz ve birçok genç insan bunu protesto ediyor. Gürcistan’da da böyle protestolar var mı?
Evet, başlıyor. Her yerde başlıyor. Birlikte çalıştığım kuruluşla birlikte birçok anaokulunu ekosistem rehabilitasyonuna dahil ettik, ağaç dikiyoruz. Küçük çocukları bunları öğrenmeleri için dahil ediyoruz. Yaptığımız bu. Sadece konuşmak değil, bir araya gelmek, sahada olmak. Çocukların öğrenmesini istediğim bir alan, buna odaklanıyorum, sahada daha fazla çalışıyorum.