DUYGU DAĞ
Mekanda Adalet Derneği (MAD) olarak 2020 yılı havza çalışmasını, İstanbul’un en yakıcı mekânsal adalet gündemlerinden birini odağımıza alarak, Küçükçekmece – Sazlıdere – Terkos havzalarının kesişiminde Kanal İstanbul Projesi güzergâhında gerçekleştirdik.
Kanal İstanbul, duyurulduğu 2011 yılından bu yana ülke gündeminde. Aralıklarla yapılacağı telkin ve garanti edilen proje, Karadeniz’i Marmara Denizi’ne bağlayacak alternatif bir suyolu ve etrafına inşa edilecek yeni bir şehirden oluşuyor. 3. Köprü, 3. Havalimanı ve Kuzey Marmara Otoyolu’nun uzantısı niteliğindeki kanal projesi, İstanbul’un doğal kaynaklarının yoğunlukta olduğu kuzeyinde yapılaşma tehdidini artırdı. Geçeceği rivayet edilen bölgelerde emlak hareketliliği yarattı, arsa ve arazi fiyatlarını uçurdu.
Fotoğraf: Ekin Çekiç 
Fotoğraf: Ekin Çekiç 
Fotoğraf: Volkan Işıl
Uzun süredir gündemi meşgul etmiş olsa da, projeyle ilgili detayların kamuoyuyla ne derece paylaşıldığı tartışmaya açık. Cumhuriyet Gazetesi muhabiri Hazal Ocak, 20 Ocak 2020’de, dönemin hazine bakanı “damat” Berat Albayrak’ın proje güzergâhında arazi aldığını haber yapmıştı. Bu habere erişim engeli geldi. Daha sonra, bu erişim engeli haberine de erişim engeli geldi[1] ve Hazal Ocak hakkında “hakaret” suçlamasıyla dava açıldı.[2] İki yıl hapis istemiyle yargılanıp beraat eden Ocak’ın başından geçenler, projeyle ilgili süreçlerin ne denli şeffaflıktan uzak yürütülmeye çalışıldığının somut bir göstergesi.
Kimi zaman hakkında konuşmanın dahi endişe yarattığını gördüğümüz Kanal İstanbul’la ilgili süreçler, en çok etkilenecek kişilere, muhataplarına sorulmadan ilerliyor. Proje, kentsel dönüşümle yerinden edeceği bölge insanı kadar, neden olacağı ekolojik yıkımla tüm İstanbulluları, Marmara Denizi ve Karadeniz’e kıyısı olan ülkeleri, getireceği ekonomik maliyetle de tüm vatandaşları ilgilendiriyor.
Saha çalışmamızda ve buradan ortaya çıkan üretimlerde, çok geniş şekilde ele alınabilecek bu projenin ekonomik, lojistik ya da jeopolitik açıdan değerlendirilmesine değil, ekolojik ve toplumsal maliyetlerine odaklandık. 2020’nin Eylül-Aralık ayları arasında ekipçe 20 kere ziyaret ettiğimiz güzergâhta bize çeşitli uzmanlar eşlik etti ve projenin bölgeye etkilerini yerinde değerlendirdi.
Fotoğraf: Emirkan Cörüt 
Fotoğraf: Ekin Çekiç
MAD ekibinin saha gözlemlerine dayanan yazılara, saha çalışmasında görüştüğümüz uzmanların ve projeden direkt etkilenecek olan bölge sakinlerinin söyleşilerine, Ekin Çekiç ve Emirkan Cörüt’ün fotoğraflarına yer verdiğimiz DereTepe’nin Kanal İstanbul bölümünü bellek, yerinden edilme, tarım, denizler ve hafriyat temaları altında bulabilirsiniz. İBB İmar ve Şehircilik Daire Başkanlığı Planlama Müdürlüğü’nün katkısı ve Yer Çizenler Herkes İçin Haritacılık Derneği’nin yardımıyla hazırladığımız haritalar, projenin güzergâhını, ÇED raporunda belirlenen etki alanını, İstanbul Çevre Düzeni Planı’na işlenen rezerv alanı ve imara açılan alanları, projenin İstanbul’un orman ve tarım alanlarıyla ilişkisini saha görüşmelerinden kurguladığımız videolarla birlikte gösteriyor. Burada yer veremediğimiz uzman değerlendirmelerinin tamamına açık kaynak olarak yayınladığımız gazeteden ulaşabilirsiniz.[3]
20 Mart 2021 gecesi Resmi Gazete’de yayımlanan bir kararnameyle Yap-İşlet-Devret olarak bilinen kanuna eklenen geçici madde, Kanal İstanbul’a devlet garantisi şeklinde yorumlanmıştı.[4] Buna rağmen finansmanı için Aralık 2021 itibariyle bir yol bulunamamış olan projenin İstanbul’a ve Marmara’ya yönelttiği tehdit, suyolu inşa edilemese dahi, yeni şehrin inşası durumunda geçerliliğini koruyor. Yeni şehir, bölgede yaşayanların yerinden edilmesi, İstanbul’un kuzeyindeki orman, tarım, mera gibi ekosistemlerinin tahrip edilmesi, öngörülen ek nüfusla can çekişen Marmara Denizi’ne ek yük binmesi gibi tehlikeleri beraberinde getiriyor. TOKİ’nin duyurduğu konut projeleri, yeni şehrin inşasının sinyallerini verdi bile.[5]
İBB, TMMOB’a bağlı meslek örgütleri, sivil toplum kuruluşları projenin ÇED Olumlu kararına ve Çevre Düzeni Planı değişikliğine dava açtı. İstanbul’u bu projenin olumsuz etkilerinden korumak için sürdürülecek mücadele çok daha uzun soluklu olacak.
[1] www.gazeteduvar.com.tr/gundem/2020/02/21/berat-albayrakin-erisim-engeli-haberine-erisim-engeli
[2] www.cumhuriyet.com.tr/haber/muhabirimiz-hazal-ocak-kanal-davasindan-beraat-etti-1786650
[3] mekandaadalet.org/wp-content/uploads/2021/12/MAD_kanalistanbul_biryikimininsasi.pdf
[4] www.diken.com.tr/kanal-istanbul-icin-adrese-teslim-devlet-garantisi/
[5] www.evrensel.net/haber/448731/kanal-istanbuldan-geriye-toki-insaatlari-mi-kalacak